W dniach 11-13 listopada 2025 r. w siedzibie Consiglio Nazionale delle Ricerche (CNR) w Rzymie eksperci z 22 instytucji z całej Europy i spoza niej zebrali się, aby zainaugurować projekt StratiGraph, realizowany w ramach programu Horyzont Europa. Jego celem jest usprawnienie procesów dokumentacji archeologicznej i paleontologicznej dzięki zaawansowanym technologiom cyfrowym.
StratiGraph (Knowledge Graphs for Stratigraphy) podejmuje kluczowe wyzwanie w badaniach nad dziedzictwem kulturowym: fragmentację procesów dokumentacyjnych i brak interoperacyjności między zbiorami danych. W ramach projektu powstanie pakiet narzędzi open source, który integruje:
• Grafy wiedzy do semantycznej reprezentacji danych stratygraficznych i kontekstowych,
• Moduły wspomagane sztuczną inteligencją do walidacji w czasie rzeczywistym i automatycznego wzbogacania zasobów bibliograficznych,
• Narzędzia dokumentacji 3D do rejestracji stratygraficznej i analizy przestrzennej,
• Hybrydową architekturę umożliwiającą bezproblemową pracę w trybie offline i online.
Narzędzia zostaną opracowane w oparciu o podejście „waliduj w miarę gromadzenia”, zapewniające ustrukturyzowanie, weryfikację i gotowość do integracji z Chmurą Dziedzictwa Kulturowego (ECCCH) poprzez zapewnienie narzędzi i procesów wspierających interoperacyjność semantyczną, pochodzenie danych i zasady otwartej nauki.
Integracja z ECCCH
ECCCH to flagowa inicjatywa Komisji Europejskiej mająca na celu stworzenie wspólnej przestrzeni cyfrowej dla specjalistów zajmujących się dziedzictwem kulturowym, umożliwiającej dostęp do danych, narzędzi i usług. Wszystkie rezultaty projektu zostaną zintegrowane z ECCCH, umożliwiając badaczom udostępnianie, ponowne wykorzystywanie i wzbogacanie zbiorów danych w różnych dyscyplinach i krajach. Dzięki temu połączeniu StratiGraph nie tylko zaspokaja lokalne potrzeby dokumentacyjne, ale także wzmacnia potencjał Europy w zakresie wspólnych badań nad dziedzictwem kulturowym.
Żywe laboratoria w całej Europie
Projekt zweryfikuje swoje rozwiązania w siedmiu studiach przypadków reprezentujących różnorodne konteksty archeologiczne i paleontologiczne:
• Bazylika Iulia w Rzymie – złożone wykopaliska miejskie z bogatymi warstwami historycznymi
• Sarmizegetusa Regia w Rumunii – odległe warunki idealne do testowania narzędzi działających w trybie offline
• Klasztor św. Jana Lampadistisa na Cyprze – integracja dziedzictwa architektonicznego i artystycznego
• Colonia Iulia Ilici Augusta w Hiszpanii – wspólna interpretacja i rekonstrukcja stanowiska
• Santa Olalla w Hiszpanii – połączenie badań geofizycznych ze stratygrafią 3D
• Stanowisko paleolityczne Kraków Spadzista w Polsce – adnotacja semantyczna dla kontekstów prehistorycznych
• Zbiór danych Cesarei w Izraelu – zarządzanie danymi na dużą skalę i interoperacyjność
Te stanowiska będą służyć jako żywe laboratoria do testowania i walidacji narzędzi w zróżnicowanych warunkach naukowych i operacyjnych, zapewniając solidność, elastyczność i skalowalność rozwiązań StratiGraph.
Osiem podstawowych narzędzi
StratiGraph dostarczy osiem interoperacyjnych narzędzi zaprojektowanych do wspierania procesów dokumentacji, analizy i rozpowszechniania:
• ChatBot Assistant – asystent terenowy oparty na sztucznej inteligencji z interfejsem głosowym do dokumentacji offline i przetwarzania zapytań.
• Tropy – system do zarządzania obrazami archeologicznymi z funkcjami tagowania semantycznego.
• PyArchInit – narzędzie oparte na GIS do dokumentacji jednostek stratygraficznych, zintegrowane z modelami semantycznymi.
• Extended Matrix Framework – metodologia Open Science połączona z narzędziem desktopowym do dokumentacji stratygraficznej 3D i analizy przestrzennej w Blenderze.
• Aioli – platforma adnotacji 3D do wspólnej dokumentacji artefaktów dziedzictwa.
• CVRE (Collaborative Virtual Research Environment) – środowisko internetowe do interakcji i wizualizacji w czasie rzeczywistym, obsługujące teleobecność i wspólne adnotacje.
• CATALOG – platforma publikacji i udostępniania danych z zarządzaniem identyfikatorami identyfikacyjnymi (PID) i kontrolą dostępu do gotowych do publikacji procesów.
• StratiGraph Academy – scentralizowana platforma edukacyjna oferująca wielopoziomowe ścieżki szkoleniowe i zasoby społecznościowe do wdrażania narzędzi.
Narzędzia te umożliwią realizację zintegrowanych procesów, od gromadzenia danych terenowych po publikację, zapewniając spójność semantyczną i interoperacyjność z ECCCH.
Najważniejsze wydarzenia ze spotkania inauguracyjnego
Spotkanie w Rzymie nadało ton tej ambitnej podróży. Uczestnicy zapoznali się z technicznym planem działania projektu, podzielili się oczekiwaniami na pierwsze dziewięć miesięcy i wzięli udział we wspólnych warsztatach dotyczących przepływów pracy i priorytetów rozwoju. Specjalna sesja z Komisją Europejską wzmocniła zgodność projektu z zasadami Otwartej Nauki i integracją z ECCCH, a wieczorna wizyta w stanowisku archeologicznym Palazzo Valentini przypomniała wszystkim o głębokiej misji kulturowej stojącej za tą technologią.
„Europa potrzebuje archeologów i paleontologów: StratiGraph przekształca ten zawód, łącząc tradycyjną wiedzę specjalistyczną z zaawansowanymi umiejętnościami cyfrowymi, tworząc atrakcyjną ścieżkę kariery dla nowych pokoleń” – powiedział Emanuel Demetrescu, starszy badacz w CNR i koordynator projektu.
O konsorcjum
StratiGraph zrzesza 22 partnerów i organizacje stowarzyszone z 12 krajów, łącząc wiedzę specjalistyczną z zakresu archeologii, nauk o dziedzictwie, sztucznej inteligencji i infrastruktury cyfrowej. Ta zróżnicowana sieć gwarantuje, że rozwiązania StratiGraph są rygorystyczne pod względem naukowym, zaawansowane technologicznie i odpowiadają rzeczywistym potrzebom w zakresie zarządzania dziedzictwem.
W skład konsorcjum wchodzą Consiglio Nazionale delle Ricerche (Włochy, koordynator), Centre National de la Recherche Scientifique (Francja), Austriacki Instytut Technologii (Austria), The Cyprus Institute (Cypr), Athena Research and Innovation Centre (Grecja), 3D Research SRL (Włochy), Fondazione Bruno Kessler (Włochy), Institutul Național al Patrimoniului (Rumunia), University of Exeter (Wielka Brytania), KEA European Affairs (Belgia), Muzeul Național de Istorie a Transilvaniei (Rumunia), Israel Antiquities Authority (Izrael), Instytut Chemii Bioorganicznej Polskiej Akademii Nauk (Polska), Universidad de Alicante (Hiszpania), Université du Luxembourg (Luksemburg), CY Cergy Paris Université (Francja), Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk (Polska), Agencia Estatal Consejo Superior de Investigaciones Científicas (Hiszpania) i partnerzy stowarzyszeni: Parco Archeologico del Colosseo (Włochy), Università degli Studi di Roma La Sapienza (Włochy), Deutsches Archäologisches Institut (Niemcy) oraz Italferr SPA (Włochy).
O projekcie StratiGraph
Projekt StratiGraph jest finansowany w ramach programu Horyzont Europa (nr umowy o dotację 101232855) i będzie trwał 42 miesiące. Projekt w pełni angażuje się w wykorzystanie narzędzi open source, zasad FAIR dotyczących danych oraz wzmacnia strategiczną autonomię Europy w badaniach nad dziedzictwem kulturowym, przyczyniając się jednocześnie bezpośrednio do rozwoju i wdrożenia Europejskiej Chmury Współpracy na rzecz Dziedzictwa Kulturowego. Poprzez integrację technologii semantycznych, sztucznej inteligencji i dokumentacji 3D w ramach ECCCH, projekt ma na celu standaryzację procesów w zakresie dziedzictwa cyfrowego.
Aby uzyskać więcej informacji:
Śledź kanały StratiGraph i subskrybuj aktualizacje tutaj: https://linktr.ee/StratiGraph
Odwiedź stronę: https://www.ispc.cnr.it lub skontaktuj się z adresem e-mail: emanuel.demetrescu@cnr.it.
StratiGraph jest finansowany przez Komisję Europejską w ramach programu Horyzont Europa (umowa o dotację nr 101232855). Poglądy i opinie wyrażone na tej stronie internetowej stanowią wyłączną odpowiedzialność autora i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Komisji Europejskiej.
